ბლოგები
"წიგნები იარაღოს ნაცვლად, კულტურა ძალადობის ნაცვლად."
ავტ: გილბერტ ადერი
"ყველანი ქუჩაში", ეს მოწოდებაა 2003 წლის ფილმიდან, რომელიც ბერტოლუჩიმ 1968 წლის გაზაფხულის პარიზის სტუდენტურ გამოსვლებს მიუძღვნა.
2018 წლის 12 მაისის "შავი პარასკევი" არაფრით ჩამოუვარდება იდეურად პარიზში 50 წლით ადრე მომხდარს.
საბჭოთა ცნობიერებისგან გათავისუფლება და ევროპულ ოჯახში შესვლა საკმაოდ გაგვიჭიანურდა ამ ინფორმაციულ ეპოქაში, სადაც დრო აჩქარებულია. რისი/ვისი ბრალია? - აბსოლუტურად ყველასი, თითოეული ჩვენგანის. ახალგაზრდები, რომლებიც რუსთაველზე იდგნენ და იმედი მაქვს, კიდევ უფრო მრავლად და ორგანიზებულად დადგებიან მალე, ზუსტად ამ დასავლურ კურსს ირჩევენ, სადაც კარგად ესმით, რას ნიშნავს იყო ინდივიდუალური, სამწუხაროა, რომ საბჭოთა ცნობიერების ადამიანებმა ეს აქცია ნარკორეალიზატორების სოლიდარობის გამომხატველად მიიჩნია და ვერ დაინახა, რა დიდი კულტურული რევოლუცია შეიძლება მომხდარიყო.
ამ პოსტში მინდა ვისაუბრო ქალებზე რომელთა დამსახურებაცაა რომ დღეს დიზაინი გენდერული შეზღუდვებისგან თავისუფალი სფეროა და რომ არა ისინი რეალობა სულ სხვანაირი შეიძლება გვქონოდა.
ლილი რაიხი
ლილი რაიხი იყო პირველი ქალი დიზაინერი გერმანულ ვერკბუნდში ისე როგორც მისი პირველი დირექტორიც. ბევრმა ალბათ არც იცის რომ ლუდვიგ ვან დე როემ ვერც ლილი რაიხამდე და ვერც მის მერე ვერ შექმნა ვერაფერი მნიშვნელოვანი გარდა იმ ცამეტწლიანი პერიოდისა როცა ისინი ერთად მუშაობდნენ. ვან დე როესთან თანამშრომლობისას მათ ერთად შექმნეს ავეჯი გერმანული პავილიონისთვის ბარსელონაში, იგი წლების მანძლზე აფორმებდა ვიტრინებს და აწყობდა გამოფენებს, დააპროექტირა ''სარკეებიანი ოთახი'' შტუტგარდში, ვან დე როეს ამერიკაში ემიგრაციის მერე კი იგი ნაცისტური რეჟიმის მიერ იზოლირებული აღმოჩნდა და მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მალევე გარდაიცვალა.
მარიანა ბრანდტი
მისი ვერცხლის ჩაიდანი ბაუჰაუსის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილ ნაშრომთაგანია რომელიც დღეს ბრიტანეთის მუზეუმშია გამოფენილი. ის იყო პირველი ქალი რომელიც დაუშვეს მეტალის სახელოსნოში რომელიც მათ პირველ ქალ დირექტორადაც იქცა. მარიანა ბრანდტის საფერფლეები, ლამფები, ყავისა და ჩაის კომპლექტური ნაკრებები ბაუჰაუსის საუკეთესო ნიმუშებად მიიჩნევა. სამწუხაროდ მანდ დამოუკიდებელი დიზაინერის კარიერა ვერ შეიქმნა და ცხოვრების ბოლომდე მხოლოდ აკადემიურ საქმიანობას ეწეოდა.
ეილინ გრეი
მისი კარიერა პარიზში ჟან დეზერტის, მამაკაცის სახელით გახსნილი გალერეით დაიწყო. 1920 – 1930 იან წლებში ეილინმა პარზში რიუ დე ლოტას ქუჩაზ ეგააფორმა ბინა რომელშიც როგორც ავეჯი ისე ლამფები თუ კედლის პანელები თავისი საყვარელი გეომეტრიული ორნამენტებით დააპროექტირა, სამწუხაროდ მძიმე პირობებში მუშაობისასა ალერგიული ფონი გაუმძაფრდა და იძულებული გახდა შეეწყვიტა საქმიანობა. მიუხედავად ამისა 1937 წელს ლე კორბუზიემ იგი პარიზის გამოფენაზე მიიწვია სადაც წარდგა კიდეც თავისი ნამუშევრებით. თანამედროვეები მას მოდერნიზმის საკვანძო ფიგურად მიიჩნევდნენ თუმცა მეორე მსოფლიო ომმა მისი დიდება დავიწყებას მისცა. წარმატება და სახელი ლე კორბუზიესა და მალე სტივენსს შორის გადანაწილდა მისი სახელი კი დიდი ხნით დავიწყებას მიეცა.
შარლოტა პერიანი
1927 წელს ლე კორბუზიემ ცხვირ წინ მიუჯახუნა კარი სიტყვებით ''ჩვენ აქ ბალიშებს არ ვკერავთ" , მაშინ იგი 24 წლის იყო, იმავე წელს შარლოტამ შექმნა ''კაფე სახურავის ქვეშ" რომლის სასტუმრო ოთახი ალუმინის, მეტალისა და მინისგან დააპროექტირა. კორბუზიემ მოუბოდიშა რის შემდეგაც მათ არა ერთ პროექტზე იმუშავეს ერთად. შარლოტამ შექმნა მეტალის ქრომირებული ჩიბუხები; გააფორმა 1937 წლის პარიზის გამოფენა; სათხილამურო კურორტი სავოიაში და ოთახები Cite Universitaire-ში; დაინტერესებული იყო აღმოსავლეთით; იცოცხლა თითქმის ას წლამდე და დაარსა ბრენდი Cassina.
რეი იმზი
იგივე ალექსანდრა ბერენისი. ქალი, რომელმაც როგორც ამბობენ Time-Life chair დამოუკიდებლად დააპროექტირა თუმცა მთელი ცხოვრება ქმრის და კორპორაციის ჩრდილში გაატარა. ჩარლზ იმზმა ერთ-ერთ გვიანდელ ინტერვიუში თმეუღლეზე თქვა:'' მართალია ვამბობ რომ ეს მე გავაკეთე, სინამდვილეში კი მან ჩემზე არანაკლები გააკეთა, უბრალოდ მისი წვლილი და სახელი კორპორაციის სახელით იჩრდილება''. ის იმაზე მეტი იყო ვიდრე თავისი მეუღლის ასისტენტი.ხატავდა და მუშაობდა ტექსტილზე რომლის არა ერთი კოლექციაც შექმნა.
Camellia sinensis - ის ანუ ჩაის ბუჩქის აღმოჩენა უკავშირდება მითიური ჩინელი იმპერატორის შენ ნუნის სახელს, ფიქრობენ რომ ეს ამბავი დაახლოებით ძვ. წ-აღ 2700 წელს მოხდა. რა თქმა უნდა დანამდვილებით ამას ვერავინ იტყვის მაგრამ ჩაის ბუჩქის ნაყენს ადამიანი ყოველდღიურობაში უძველესი დროიდან მოიხმარს.
ცნობილია რომ ახ. წ. აღ 618-907 წლებში ტანის დინასტიის მმართველობისას, ჩაი ნაციონალური სასმელის სტატუსს იპოვებს, ჯერ კიდევ ჩვ. წ. აღ III საუკუნიდან საიმპერატორო კარის სადღესასწაულო სუფრებზე ღვინო ჩაით ნაცვლდება, ამიტომ მისი ნაციონალურ სასმელად ქცევა გასაკვირი სულაც არ არის. ის იმდენად პოპულარული სასმელი იყო ჩინეთში რომ ახ. წ. აღ 780 წელს მწერალი და ჩაის მცოდნე ლუ იუ წერს სამტომეულ ნაშრომს სახელად „ჩა ძინ"-ს რომელშიც აღწერილია მისი ისტორია, კულტივირებისა და დაყენების მეთოდები.
რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს იაპონიაში ჩაიმახ. წ-აღ 705 წელს იაპონელი ბერის დენგო დაიშის საშუალებით შეაღწია, მანამდე იაპონელებმა მასზე არაფერი იცოდნენ დღეს კი ძალიან ცოტა ადამიანი თუ მოიძებნება ვისაც ჩაის სმის იაპონურ რიტუალზე არაფერი სმენია.
როგორც ცნობილია რუსებმა (1618 წელს) ბრიტანელებზე ადრე გასინჯეს და შეიყვარეს ჩაი რომელმაც დაახლოებით 1650 იანი წლებისთვის შეაღწია როგორც ინგლისში ისე ამერიკაში, თუმცა ბრიტანელებმა რუსებისგან განსხვავებით ჩაის სმა იაპონელების მსგავსად მარტივ მაგრამ მაინც რიტუალად აქციეს.
1904 წელსსენტ ლუისში, ჩაის მსოფლიო გამოფენაზე, რიჩარდ ბლეჩინდენმა წარადგინა თავისი გამოიგონება ე.წ. „ცივი ჩაი" რომელიც ძალიან ბევრი ადამიანის საყვარელი სასმელია დღესაც. ხოლო 1908 წელს ნიუ იორკელმა ჩაის გამყდველმა რიჩარდ სალივანმა გამოიგონა ჩაის ერთჯერადი პაკეტი რომლებიც გვიმარტივებენ მისი დაყენების პროცესს.
როგორც ვიცით არსებობს 6 ფერის ჩაი: თეთრი, ყვითელი, მწვანე, ღია მწვანე, წითელი და შავი, ხოლო ტიპის მიხედვით ასობით ტიპის ჩაი რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან ფერმენტაცის ხარისხით, დამუშავებით, შემადგენლობითა და შესაბამისად არომატებით. ტექნიკურ დეტალებზე საუბარი შორს წაგვიყვანს ამაზე სხვა დროს სხვა ბლოგპოსტში.
მოკლედ, რთულია ჩაის მოყვარულებმა გავუძლოთ ცდუნებას და არ წავიდეთ აღმოჩენებზე მაშინ როცა ამდენი სახეობის ჩაი არსებობს და ელოდებიან როდის შევიყვარებთ და ვაქცევთ მათ ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილად ...
ადამიანი უძველესი დროიდან დაუმეგობრდა Vitis vinifera -ს და შეიყვარა მისი ნაყოფი და ნაჟური საკუთარი თავივით.ყველაზე ძველი ვაზის წიპწები კავკასიაშია ნაპოვნი რომელთა ასაკი 7000 წელს მოიცავს. დღეს თამამად შეგვიძლია ვთქვათ რომ ვაზის და ღვინის სამშობლო საქართველოა.
ღვინოს მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა ძველი ბერძნებისა და რომაელების ყოველდღურობაში. მასთან პირდაპირ კავშირშია ღვინის ბერძნული ღმერთი დიონისე, რომელსაც რომაულ მითოლოგიაში ბახუსი ეწოდება. ძველი ბერძნები ღვინოს გაზავებული სახით სვამდნენ ხოლო ადამიანებს რომლებიც მას გაუზავებლად მიირთმევდნენ ბარბაროსებს ეძახდნენ, შეიძლება ითქვას რომ გაუზავებელი ღვინის დალევა არამოდური საქციელი იყო :)
როგორც ვიცით ქრისტიანობაში ღვინოს უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია, შესაბამისად შუა საუკუნეებში ბერები ვაზის მოვლის და ღვინის დაყენების საკითხში ყველაზე დიდ ცოდნას და გამოცდილებას ფლობდნენ , სამონასტრო კომპლექსებში მიმდინარეობდა ვაზის გაშენება და ღვინის დაყენების ტექნიკის გაუმჯობესება მათ შორის საქართველოშიც, რაც არა ერთ სამონასტრო კომპლექსში თუ მიმდებარე ტერიტორიებზე ნაპოვნი არტე ფაქტებით დასტურდება კიდეც.
XVIII საუკუნის 20 - იანი წლებიდან ევროპაში ხარისხიან ღვინოზე მოთხოვნა იზრდება. თუ მანამდე ახალი ღვინის დაყენების შემდეგ ძველს ფასი ეკარგებოდა უკვე''კარგ, უმაღლესი ხარისხის, ძველ, შავ, ხავერდოვან ღვინო'' -ს ედება ფასი. ვენახების გაშენება დაიწყეს როგორც ჩრდილოეთ ისე სამხრეთ ამერიკაში, სამხრეთ აფრიკასა და ავსტრალიაში.
1863 წელს საფრანგეთის სამხრეთში ვაზს ფილოქსერა, ქინძისთავისხელა ტილი გაუჩნდა რომელიც ამერიკიდან შემოტანილ მცენარეებს შემოყვა და 40 წლის მანძილზე არც ერთი ვაზი არ გადაურჩა განადგურებას, გამოსავალი კიიმაში იპოვეს რომ ადგილობრივი ვაზის ჯიშები ამერიკულზე დაამყნეს რომელსაც ფილოქსერა ვერაფერს აკლებდა.
დღესდღეობით მევენახეობა და მეღვინეობა მომგებიანი და გავრცელებული ბიზნესია,იმიტომ რომ თანამედროვე ადამიანი ახლაც სიამოვნებით სვამს წითელ, თეთრ, ცქრიალა ღვინოსა თუ პორტვეინს ან ვერმუტს, შესაბამისად ტექნოლოგიური განვითარების პირობებშიღვინის დაყენების პროცესი ექსპერიმენტების საშუალებასაც იძლევა თუმცა ამავდროულად ტრადიციების დაფასებაც დავიწყეთ, მაგალითად ქვევრში ღვინის დაყენების ტექნიკას 2013 წელს UNESCO-მ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიანიჭა რომლითაც თამამად შეგვიძლია ვიამაყოთ ქართველებმა.
ამგვარად ღვინოს ადამიანი უძველესი დროიდან სვამს და სანამ homo sapiens იარსებებს ეჭვი მაქვს სხვაგვარად ვერც იქნება.
არტეფაქტებსა და ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობით თამამად შეგვიძლია ვთქვათ რომ ლუდი უძველესი სასმელია რომელსაც ადამიანი ჯერ კიდევ ნეოლითის ხანაში აყენებდა. ყველაზე ძველი ლუდის ქიმიური ნარჩენები ძვ. წ აღ. 3500-3100 წლით თარიღდება რომელიც ზაგროსის მთებშია(თანამედროვე ირანი) აღმოჩენილი, შედარებით გვიანდელ კვალს კი შუმერებსა და ეგვიპტელებთან მივყავართ. ცნობილია რომ პირამიდების მშენებლობის დროს მუშები საკვების დანამატად იღებდნენ გარკვეული რაოდენობის ლუდსაც. შუმერულ თიხის ფირფიტებზე აღმოჩენილია შუმერულ მითოლოგიაში ალკოჰოლურ სასმელებისა და მათ შორის ლუდის მფარველ ქალღმერთ ნინკასისადმი მიძღვნილი ჰიმნი ლუდის დაყენების რეცეპტითურთ. ლუდზე ცნობებს ვხვდებით ჰამურაბის კანონთა კრებულშიც.
ლუდს ხარშავდნენ ძველ საბერძნეთშიც ძვ. წ-აღ 700 წლიდან, თუმცა რომის იმპერიაში ის პოპულარობით არ სარგებლობდა, რადგან რომში უპირატესობას ღვინოს ანიჭებდნენ. აგრეთვე ცნობილია რომ გერმანული, კელტური და სხვა ევროპული ტომები მოიხმარდნენ ლუდს. შუა საუკუნეებში მას ძირითადად მონასტრებში ხარშავდნენ რომლის დაყენების ტექნოლოგიების განვითარებაში ევროპელ მონარქებს დიდი წვლილი მიუძღვით. უკვე ჩვ. წ აღ. VIII საუკუნიდან ევროპაში იწყებენ სვიის დამატებას ლუდის წარმოების პროცესში რომელიც ბუნებრივ ანტიბაქტერიულ კონსერვანტს წარმოადგენს და იცავდა ლუდს გაფუჭებისგან.
უნდა ითქვას რომ ლუდის ხარშვის კულტურა ძირითადად ფეხს იკიდებდა მევენახეობისთვის არახელსაყრელ კლიმატურ პირობებში და ის მიიჩნეოდა ღარიბი ფენისთვის განკუთვნილ პროდუქტად, რადგან ღვინო ძვირადღირებულ სასმელს წარმოადგენდა.
მიუხედავად ამისა ლუდზე მოთხოვნა დროსთან ერთად უფრო და უფრო იზრდებოდა, 1861 წელს ლუი პასტერმა აღმოაჩინა რომ საფუარის ბაქტერიები რომლებიც ცოცხალი ორგანიზმები არიან დუღილისას შაქრის სპირტად გარდაქმნის პროცესს კონტროლირებადს ხდიდა . მალევე დანიელმა ბოტანიკოსმა ემილ კრისტიან ჰანსენმა, რომელიც კომპანია კარლსბერგის ლაბორატორიაში კველევებს ატარებდა გამოიყვანა საფუარის სოკოების სუფთა შტამი რამაც გადატრიალება მოახდინა ლუდის ხარშვის ტექნოლოგიაში. თავისთავად აღმოჩენამ ამ სფეროს ინდუსტრიალიზაციის პროცესი დააჩქარა და ბაზრიდან განდევნა კუსტარული ლუდსახარშები, იშვიათ გამონაკლისების გარდა. დღესდღეობთ ლუდი ფართოდ გავრცელებული მოხმარების ალკოჰოლური სასმელია, რომლის ტექნოლოგია მუდმივად იხვეწება ხოლო მისი ტიპები მუდმივად იზრდება და მრავალფეროვნდება.
როგორც ვიცით არსებობს ლუდის ხარშვის ორი მეთოდი, ესენია:
1) თბილი ფერმენტაცია /Ale (როდესაც დუღილის პროცესი ზედაპირზე 15—25 °C -ზე მიმდინარეობს)
2) ცივი ფერმენტაცია /Lager (დუღილის პროცესი ფსკერისკენ 4-9 °C -ზე მიმდინარეობს)
ევროპულ ტრადიციაში ლუდის ძირითად შემადგენელ მასალას ქერი წარმოადგენს. აგრეთვე გამოიყენება სვია, მუხუდო და ჭვავი სხვა და სხვა კომბინაციებით. სწორედ ეს კომპონენტები განაპირობებენ ლუდის ფერს რომლის კლასიფიკაცია პირველად ბრიტანელმა ჯოზეფ უილიამს ლოვიბონდომმა მოახდინა 1883 წელს. მოგვიანებით 1950 წელს ამერიკელმა და ევროპელმა ქიმიკოსებმა შეიმუშავეს SRM მეთოდი სპექტროფოტომეტრის გამოყენებით, რითაც დღესდღეობით ლუდის ფერის დადგენა ხდება. რაც შეეხება ალკოლოლის შემცველობას და სტანდარტს, მაღალალკოჰოლურ ლუდში სპირტის შემცველობა 6-8% -ის ფარგლებში მერყეობს, მასიურად 3-5,5% სპირტის შემცველი ლუდი იწარმოება, ხოლო დაბალალკოჰოლურ ლუდში კი სპირტის შემცველობა 0,5 % -ს არ ცდება.
ამგვარად ლუდის ხარშვის ტექნოლოგია საუკუნეების მანძილზე იცვლებოდა და იხვეწებოდა, თამამად შეიძლება ითქვას რომ იგი ადამიანის კულტურული განვითარების პროდუქტია რომელსაც დღესაც სიამოვნებით ვიყენებთ.
აბსოლუტურად ვეთანხმები ძია ეპიკურეს რომელიც მიიჩნევდა რომ ბიბლიოთეკაში ყოველთვის უნდა გვქონდეს ახალი წიგნი, მარანში ბოთლი კარგი ღვინო, ხოლო ბაღში ახალგაშლილი სურნელოვანი ყვავილი. ვენათხმები რა... ვეთანხმებით, თანაც მთელი ქართველი ერი, რაც კარგად ჩანს ხოლმე წიგნის ფესტივალებზე ჩვენი ქცევის თავისებურებებზე დაკვირვებითაც.
ჩემ ბავშვობაში, ფაქტობრივად ყველა ოჯახში სტენკებში გამოდებულ რუსული ლიტერატურის მრავალტომეულებს ვხედავდი ხოლმე. ყველა ზალაში ერთი და იგივე დეკორაცია მხვდებოდა ისე როგორც ალბათ თქვენ. წითელყდიანი დოსტოევსკის, ყავისფერყდიანი ტოლსტოის, ლურჯყდიანი შოლოხოვის და ა.შ. სერიები ხელუხლებლობის განცდას მიჩენდა, თან ისიც ვიცოდი რომ მათ რუდუნებით უვლიდნენ, წმენდნენ მტვერს გარკვეული პერიოდულობით დიასახლისები და ა.შ.
დღეს უკვე ჩემ დიდობაში ფაქტობრივად ყველა ოჯახში სადაც ე.წ. ევრო რემონტი გაკეთდა და თანამედროვე სტენკებით ჩანაცვლდა ძველები მაინც ერთი და იგივე დეკორაცია მხვდება, ამჯერად 50 წიგნის თუ სხვა თემატური სერიები სხვა და სხვა გამომცემლობების მიერ შედგენილი. ამ მოდერნიზებულ ზალებში წიგნთა რაოდენობა მუდმივად ყოველი ახალი ფესტივალის შემდეგ იზრდება და იზრდება რაც თავისთავად პოზიტიური მოვლენაა, თუმცა...
ვინც ერთხელ მაინც ყოფილხართ წიგნის ფესტივალზე და ვინც მაკულატურას არ აგროვებთ აუცილებლად შენიშნავდით უმრავლესობაში მყოფ მუჯლუგუნა ტიპებს საქმიან ფაცი-ფუცში მყოფებს რომლებსაც შეუძლიათ ყველა გადათელონ და დაალურჯონ ოღონდ დროზე გაზიდონ და რაც შეიძლება მეტი რათა პირველებმა ატვირთონ სოც ქსელებში სელფი ნაყიდ წიგნებთან, დროზევე მიუჩინონ სამუდამო განსასვენებლი მოდერნიზებულ სტენკებში და დაივიწყონ მათი არსებობის შესახებ...
ამ დროს მიჩნდება ხოლმე კითხვა, ჩვენ თაობასაც ასე უფუნქციოდ, ინტერიერის დიზაინისთვის ჭირდება წიგნები თუ რეალურად ვკითხულობთ? ალბათ ამაზე პასუხს ასე 10 წელიწადში გავარკვევთ საზოგადოების განვითარების დონის მიხედვით. მანამდე ისღა დამრჩენია ჩემ ბაღში მაგიდაზე ფეხები შემოვაწყო, მოცალეობის ჟამს სიჩუმესა და სურნელებში ვიკითხო წლევანდელ ფესტივალზე ნაყიდი არც ისე ცნობილი ავტორის არც ისე ცნობილი ნაშრომი რომელსაც წაკითხვის შემდეგ სტენკაში ვერ შევინახავ, იმიტომ რომ არ მაქვს. დაილოცოს წიგნის ფესტივალის 30% იანი ფასდაკლების მადლი!